Kuzey Makedonya, Mart 2004’te AB Aday Ülke Başvurusunu yaptıktan sonra, Aralık 2005’te AB tarafından Aday Ülke statüsüne kavuşturuldu. Kuzey Makedonya, Aralık 2009’da Schengen Bölgesine katılarak AB ülkelerine vizesiz giriş ayrıcalığını elde etti. AB, katılım müzakerelerini Mart 2020’de başlattı ve şu anda Kuzey Makedonya, AB üyeliğinin şartlarını yerine getirmeye çalışıyor.
Raporda Demokrasi ile ilgili bir paragraf yer aldı. Rapora göre Kuzey Makedonya, AGİT Demokratik Kurumlar ve İnsan Hakları Dairesi ile Venedik Komisyonu’nun tavsiyelerinin uygulanmasında herhangi bir ilerleme kaydedemedi. Kuzey Makedonya’da yaklaşan Cumhurbaşkanlığı seçimlerinin şeffaflığı ve adilliği, AB’nin demokrasiye olan güven düzeyini belirleyecek. Kuzey Makedonya şu anda Seçimler ve Demokrasi alanında Avrupa standartlarını karşılayamadığı için Seçim Mevzuatı ve şeffaflık gibi alanlarda daha fazla gelişmeye ihtiyaç duyulmaktadır.
Siyasi kutuplaşma, atamalarda, yasa tekliflerinde ve Kuzey Makedonya’da AB üyeliğine ilişkin kararlarda gecikmelere neden oluyor. Parlamentonun bu kutuplaşmayı gidermek için AB meselelerinde daha proaktif bir rol oynaması gerekiyor. Bu bölünme ülkede hem yasama hem de yürütmeyi engelliyor. Parlamento, AB yükümlülüklerinin bir parçası olarak anayasada azınlıkların, özellikle de Bulgarların temsilini iyileştirmeyi taahhüt etti. Ayrıca, AB bayrağının yasama süreçlerinde kullanılması, siyasi partilerin finansmanında daha fazla şeffaflık sağlamak amacıyla Yolsuzluğa Karşı Devletler Grubu tarafından tavsiye edildiği gibi, AB standartlarıyla uyumlu olmalıdır.
STK’lar konusunda Kuzey Makedonya’da olumlu bir faaliyet alanı var ancak STK’ların hükümet ve parlamento ile daha etkili bir iletişimin olması amacıyla “Toplum İşbilirği Konseyi”nin kurulması konusunda AB’den tavsiye vardır. STK’lara sağlanacak bütçe konusunda Kuzey Makedonya bütçesinden aktarılacak maddi yardımların daha şeffaf ve uygulanabilir olmasını tavsiye etmiştir.
[1]Ülkenin istihbarat servislerinin parlamento denetimi kapasitesini güçlendirmesi gerekiyor.
Kuzey Makedonya, kamu yönetimi reformu konusunda orta düzeyde hazırlıklıdır. Temmuz 2023’te yeni bir reform stratejisi ve eylem planı kabul edilmiştir, ancak ilerleme sınırlı kalmıştır. Ülke, insan kaynakları yönetiminde revize edilmiş yasal çerçeveyi henüz benimsememiştir. Hesap verebilirlikte iyileşmeler ve hizmet sunumunun geliştirilmesi çabaları devam etmektedir. Ancak, reform sürecindeki eksiklikler ve yeni yasaların kabul edilmemesi reformun tam başarısını engellemektedir.
Kuzey Makedonya’daki yargı sisteminin orta düzeyde hazırlıklı olduğu değerlendiriliyor. Ne yazık ki raporlama döneminde herhangi bir ilerleme kaydedilmemiştir. Yargı Konseyi’nin hakimlerin ve kurumların özerkliğinin korunmasındaki önemi vurgulandı, ancak Yargı Konseyi Başkanı’nın çekişmeli bir şekilde görevden alınması nedeniyle siyasi müdahale konusunda endişeler vardı. Yeni yargı reformu planı onaylanmasına rağmen zamanında uygulanmadı ve insan kaynakları stratejilerinde sınırlı ilerleme kaydedildi. Vaka yönetimi bilgi sisteminin geliştirilmesine yönelik girişimlerde bulunulmasına ve Cumhuriyet Savcılığı’nda benzer bir sistemin uygulamaya konmasına rağmen terfilerde gecikmeler meydana geldi. Kuzey Makedonya’da yargı sistemi zorluklarla karşı karşıyadır ve reform çabaları devam etmektedir. Bu çabaların amacı yargının bağımsızlığını ve etkinliğini olumsuz yönde etkileyen konuları ele almaktır.
Kuzey Makedonya yolsuzluğun önlenmesi ve yolsuzlukla mücadele konusunda orta düzeyde hazırlıklıdır ve ilerleme kaydedilmemiştir. Yolsuzluk hâlâ yaygındır ve endişe kaynağıdır. Üst düzey yolsuzluk davalarındaki gecikmeler ve yargılamaların iptali artmış ve bazı davalarda zaman aşımı süresinin dolmasına yol açmıştır. Ceza Kanunu, parlamenter usulle hızlı bir şekilde değiştirilmiştir, ancak yolsuzlukla ilgili cezai suçlar için öngörülen azami yasal cezalar azaltılmıştır. Bu durum, yolsuzluk davalarını etkileyecek ve yetkililerin soruşturma ve kovuşturma yapma kabiliyetini engelleyecektir. Devlet Yolsuzluğu Önleme Komisyonu, kamu kurumlarına aktif olarak politika tavsiyelerinde bulunmaktadır, ancak önerilerinin uygulanması gerekmektedir. SCPC’nin etkinliğini artırmak için uzman personel istihdamına daha fazla kaynak ayrılmalı ve yolsuzluk soruşturmalarını yürüten birimlere ek kaynak sağlanmalıdır. Yolsuzluk riski yüksek olan sektörler için hedefe yönelik risk değerlendirmeleri ve özel eylemlere ihtiyaç vardır.
Rapor döneminde Kuzey Makedonya, organize suçlarla mücadelede belirli bir hazırlık düzeyinde ilerleme kaydetmiştir. Ülke, komşu AB üyesi ve AB üyesi olmayan devletler, Europol ve Eurojust ile operasyonel işbirliği yapmaktadır. Temmuz 2022’de kara para aklama ve terörün finansmanını ele alan yeni bir yasa çıkarılmıştır ancak uygulama mevzuatının hızlı bir şekilde hazırlanması ve kabul edilmesi gerekmektedir. Özellikle kara para aklama ve mali suçlarla mücadelede kolluk kuvvetlerinin etkinliğinin artırılması için daha fazla çalışma yapılması gerekmektedir. Varlıkların Geri Alınması Bürosunun faaliyetlerini denetleyecek kanunlar çıkarılmalı ve Organize Suçlarla Mücadele Ulusal Koordinasyon Merkezinin güçlendirilmesi için adımlar atılmalıdır. Organize suçlarla mücadelede yer alan tüm taraflar arasındaki koordinasyon başarı için hayati önem taşımaktadır.
Batı Balkanlar bölgesinde terörizm ve şiddete varan aşırıcılıkla mücadele çabalarında, ortak eylem planı ve yeni ikili düzenlemeler yoluyla bazı ilerlemeler kaydedilmiştir. Bu güvenlik tehditlerinin ele alınmasına yönelik ulusal stratejiler ve ilgili eylem planları Mayıs 2023’te uygulamaya konulmuştur.
Kuzey Makedonya göç için önemli bir kavşakta yer almaktadır ve çeşitli göçmen nüfuslarının hareketinin denetlenmesine aktif olarak katılmaktadır. Göçmenlerin temel kaynaklara ve hizmetlere erişimini sağlamaya yönelik devam eden çabalara rağmen, göç yönetimiyle ilgili kurumsal ve idari kapasitenin geliştirilmesine ihtiyaç vardır. Bu, personel seviyelerinin artırılmasını ve ilave maddi ve teknik kaynakların temin edilmesini içermektedir. Göçmenler için kayıt sürecinin iyileştirilmesi ve korumaya duyarlı profillemenin uygulanması ileriye dönük atılacak temel adımlardır. Düzensiz göçü ele almak ve yasadışı geri dönüş uygulamasını durdurmak için uygun bir sisteme ihtiyaçları vardır. Sınır yönetimi konusunda Avrupa Sınır ve Sahil Güvenlik Ajansı ile birlikte çalışmak ve bir plan yapmak önemlidir.
Kuzey Makedonya’daki hukuk sistemi, temel hakların korunmasına yönelik AB standartlarıyla kısmen uyumludur. Ülke genel olarak bu hakları korumakla birlikte, mevzuatın daha tutarlı bir şekilde uygulanmasına ihtiyaç vardır. Ceza Kanunu’nda yapılan son değişiklikler toplumsal cinsiyete dayalı şiddeti ele almaktadır, ancak düzenleyici kurumlara liyakate dayalı atamaların sağlanması ve insan hakları örgütlerinin bağımsızlığının güvence altına alınması konularında iyileştirmeye ihtiyaç vardır. Engelli kişiler ayrımcılık ve ilgili zorluklarla karşılaşmaya devam etmektedir. Cezaevlerinin durumu endişe vericidir ve gözaltı koşullarında iyileştirmeler yapılması gerekmektedir. Ayrımcılık, nefret suçları ve nefret söylemiyle mücadele çabaları yoğunlaştırılmalı ve azınlıkların hakları güvence altına alınmalıdır. Toplumsal Haklar Ajansı’nın finansmanı artırılmalı ve kolluk kuvvetleri ile adalet görevlilerinin şiddet eylemlerini ele alma ve kovuşturma kapasiteleri güçlendirilmelidir. Nüfus Kayıt Kanununda yapılan değişiklikler, vatansızlık sorunlarının çözülmesine ve uluslararası taahhütlerin yerine getirilmesine yardımcı olmuştur.
Kuzey Makedonya, sınırlı ilerleme kaydetmekle birlikte ifade özgürlüğü konusunda orta düzeyde hazırlıklıdır. Ortam genel olarak medya özgürlüğünü ve eleştirel haberciliği desteklemektedir. Değiştirilen Ceza Kanunu ve hakaretten doğan hukuki sorumluluğa ilişkin Kanun gibi yasalar bir miktar yasal koruma sağlasa da gazeteciler hâlâ saldırı ve tehditlerle karşı karşıyadır. Devlet kurumları ve siyasi partilerin medya reklamları konusunda şeffaflık eksikliği bulunmaktadır. Kamu hizmeti yayıncısının bağımsızlığını, mesleki standartlarını ve mali sürdürülebilirliğini iyileştirmesi gerekmektedir. Parlamentonun, programlama konseyi ve medya düzenleme konseyine üye ataması çok uzun sürmektedir. Gazeteciler zorlu çalışma koşullarıyla karşı karşıya kalmaya devam etmektedir.
Ekonomik kriterlere göre, Kuzey Makedonya bazı ilerlemeler kaydetmiştir ve işleyen bir piyasa ekonomisinin geliştirilmesinde iyi bir hazırlık aşamasındadır. 2022 yılında ekonomi, Rusya’nın Ukrayna’ya karşı başlattığı saldırı savaşının etkisiyle ağır darbe almış ve bu durum Sovyet sonrası toparlanmayı önemli ölçüde yavaşlatmıştır. Hükümet, büyük ölçekli enerji sübvansiyonları, vergi indirimleri ve hedeflenen doğrudan gelir desteği yoluyla hane halklarını ve işletmeleri desteklemiştir. Vergi gelirlerindeki enflasyonist artış ve çeşitli harcama kategorilerinin yetersiz uygulanması nedeniyle, genel devlet açığı revize edilen hedefin altında kalmıştır. Sermaye harcamaları, güncellenmiş hedefe ulaşmasa da kayda değer bir artış göstermiştir. Kamu borç oranı azalmıştır, ancak hâlâ COVID-19 salgını öncesindeki seviyelerden daha yüksektir. Merkez Bankası, 2022’nin sonlarına doğru yavaşça düşmesi beklenen yükselen enflasyon nedeniyle politikalarında daha katı bir yaklaşım benimsemiştir. Enerji ithalat maliyetleri arttıkça ticaret açığı genişlemiş, ancak finansman gereksinimleri piyasa kredileri ve IMF yardımı ile yönetilmiştir. Eylül 2022’de uygulamaya konulan Organik Bütçe Kanunu (OBL), mali istikrarı artırmak için mali düzenlemeler ve mali danışma kurulu planlarını içermektedir. Kamu yatırım yönetiminin iyileştirilmesine yönelik daha geniş kapsamlı tedbirlerin uygulanmasındaki ilerleme yavaş olmuştur. Bu tür tedbirler, hükümetin sermaye harcamalarında önemli bir artışa yönelik iddialı planlarını desteklemek açısından büyük önem taşımaktadır. Bankacılık sektörü, ekonomik krizlerle karşı karşıya kalmasına rağmen dayanıklılığını korumuştur. İşgücü piyasasında bir miktar iyileşme kaydedilmiş olmakla birlikte, yüksek seviyelerdeki genç ve uzun süreli işsizliğin yanı sıra önemli bir cinsiyet uçurumu gibi yapısal sorunlar devam etmektedir. İş ortamı, kayıt dışı ekonominin yaygınlığı, parafiskal harçların basitleştirilmesindeki yavaş ilerleme ve şeffaf olmayan ve verimsiz devlet yardımları rejimi nedeniyle engellenmeye devam etmektedir.
Kuzey Makedonya, AB’deki rekabet ve piyasa güçleriyle başa çıkmaya kısmen hazırdır ve bazı gelişmeler göstermiştir. Ülkenin AB ile ticaret ve yatırım ilişkisi güçlüdür ve yüksek değerli ürünlerin ihracatında artış görülmektedir. Ancak, rekor düzeyde bir ticaret açığı söz konusudur. Mesleki eğitimdeki ilerlemelere rağmen, iş piyasasında hala beceri eksiklikleri vardır ve bu da okuldan işe geçişlerin uzun sürmesine neden olmaktadır. Ulaşım ve enerji altyapısındaki zorluklar, sınırlı yatırım ve inovasyon finansmanı ile birlikte potansiyel büyümeyi engellemektedir. Ekonomi yavaş yavaş dijitalleşmektedir ve yerel işletmelerin rekabet gücünü artırmak için daha geniş bir e-Hizmet yelpazesi sunma potansiyeli vardır.
Kuzey Makedonya, AB iç pazarında malların, hizmetlerin ve sermayenin serbest dolaşımı gibi çeşitli alanlarda orta düzeyde hazırlıklıdır. Ülke ayrıca fikri mülkiyet, rekabet politikası, mali hizmetler ve tüketicinin ve sağlığın korunması konularında da ilerleme kaydetmiştir. İşçilerin serbest dolaşımı henüz başlangıç aşamasındayken, şirketler hukuku alanında önemli ilerlemeler kaydedilmiştir. Sermayenin serbest dolaşımı, mali hizmetler ve tüketici sağlığının korunması konularında bazı ilerlemeler kaydedilmiştir. Ancak malların serbest dolaşımı ve hizmet sunma hakları konusunda sınırlı ilerleme kaydedilmiştir. İleriye dönük olarak, Kuzey Makedonya’nın AB iç pazarının gerekliliklerini karşılamak için iyileştirmeler yapmaya devam etmesi gerekmektedir. Bu alanlarda çalışmak Ortak Bölgesel Pazar’ın büyümesi için hayati önem taşımaktadır.
Genel olarak Kuzey Makedonya, küme 3’te belirtildiği üzere rekabetçilik ve kapsayıcı büyüme ile ilgili çeşitli konularda oldukça hazırdır. Buna dijital dönüşüm ve medya, vergilendirme, sosyal politika ve istihdamın yanı sıra işletme ve sanayi politikası da dâhildir. Ülke, ekonomik ve parasal politika açısından orta ila iyi hazırlık düzeyi arasında bir yerde yer almaktadır. Gümrük birliğinin yanı sıra bilim ve araştırma alanlarında da iyi hazırlıklıdır. Vergilendirme, ekonomik ve parasal politika, işletme ve sanayi politikası, bilim ve araştırma politikası, sosyal politika ve istihdam konularında ilerleme kaydedilmiştir. Ancak, özellikle dijital dönüşüm ve medya, gümrük birliği, eğitim ve kültür gibi çok az ilerleme kaydedilen alanlarda daha fazla çalışmamız gerekiyor.
Genel olarak Kuzey Makedonya, dijital dönüşüm ve medya, vergilendirme, sosyal politika ve istihdam, işletme ve sanayi politikası gibi rekabetçilik ve kapsayıcı büyüme küme 3 ile ilgili çeşitli konularda oldukça hazırdır. Ülke, ekonomik ve parasal politikada orta ve iyi hazırlık düzeyi arasında bir yerde yer almaktadır. Bilim ve araştırma ile gümrük birliği konularında iyi düzeyde hazırlıklıdır. Vergilendirme, ekonomik ve parasal politika, işletme ve sanayi politikası, bilim ve araştırma politikası, sosyal politika ve istihdam alanlarında bazı ilerlemeler kaydedilmiştir. Bununla birlikte, özellikle dijital dönüşüm ve medya, gümrük birliği, eğitim ve kültür gibi alanlarda önemli ilerlemeler kaydedilmesi için daha fazla çalışma yapılması gerekmektedir.
Kuzey Makedonya, 4. kümede Yeşil Gündem ve sürdürülebilir bağlantılar konusunda iyi hazırlıklıdır. Ayrıca Trans-Avrupa ağları, çevre ve iklim değişikliği konularında da hazırlıklı olduğunu göstermektedir. Bölgesel gaz bağlantıları ve yenilenebilir kaynaklardaki gelişmelerle enerji alanında ilerleme kaydedilmiştir. Ancak, Trans-Avrupa ağları ve çevrenin korunması konularında sınırlı ilerleme kaydedilmiş olup, ulaştırma ve enerji politikasında sadece orta düzeyde bir hazırlık söz konusudur. Ülke, Batı Balkanlar için Ekonomik ve Yatırım Planının ve Yeşil Gündemin uygulanmasını hızlandırmalıdır.
Kuzey Makedonya, kaynaklar, tarım ve uyum da dâhil olmak üzere 5. kümedeki çeşitli alanlarda orta düzeyde hazırlıklıdır. Ülke gıda güvenliği, veterinerlik ve bitki sağlığı politikaları konusunda iyi düzeyde hazırlıklıdır ancak mali ve bütçesel hükümler konusunda henüz hazırlık aşamasındadır. Tarım, kırsal kalkınma, balıkçılık ve gıda güvenliği konularında ilerleme kaydedilmiştir. Ancak, özellikle bölgesel politika, yapısal araçların koordinasyonu ile mali ve bütçesel hükümler gibi sınırlı ilerleme kaydedilen veya hiç ilerleme kaydedilmeyen alanlarda daha fazla çalışma yapılması gerekmektedir.
Kuzey Makedonya dış ilişkilerde orta düzeyde hazırlıklıdır ve ortak dış ve güvenlik politikasında iyi bir hazırlık düzeyine ulaşmıştır. Ortak ticaret politikasında ilerleme kaydedilmiş ve AB ortak dış ve güvenlik politikası ile tam uyum sağlanmıştır. Bu da Kuzey Makedonya’nın dünya sahnesinde güvenilir bir ortak olarak itibarını sağlamlaştırmaktadır.
Bölgesel işbirliği açısından Kuzey Makedonya, genişleme sürecindeki diğer ülkelerle olumlu ilişkiler sürdürmüş ve bölgesel projelere aktif olarak katılmıştır. Yunanistan ile Prespa Anlaşması ve Bulgaristan ile Dostluk Anlaşması gibi mevcut ikili anlaşmaların samimi ve kararlı bir şekilde uygulanması tüm taraflar için önemlidir.
Benim görüşlerime göre; Kuzey Makedonya ile Türkiye arasındaki ilişkiler tarihi, kültürel ve siyasi bağlarla derinleşmiştir. Osmanlı İmparatorluğu dönemindeki etkileşimlerin izleri hala görülebilmektedir ve bağımsız Makedonya’nın kurulmasından bu yana Türkiye ile dostane ilişkiler sürdürülmektedir. Her iki ülke de karşılıklı ticaret, turizm ve kültürel değişim gibi alanlarda işbirliği yapmaktadır. Diplomatik temasların yanı sıra ekonomik ve siyasi alanlardaki işbirliği anlaşmaları da ilişkilerin güçlenmesine katkıda bulunmuştur. Türkiye, Kuzey Makedonya’nın Avrupa Birliği ve NATO gibi uluslararası örgütlere katılımını desteklemekte ve Kuzey Makedonya’nın bölgesel istikrar ve refaha katkısına değer vermektedir. İki ülke arasındaki ilişkiler genel olarak olumlu ve dostanedir.
Kuzey Makedonya’nın özellikle devlet idaresindeki elektronik sistem ve yolsuzluk konusunda kekin ve net adımlar atması gerektiğini düşünüyorum. AB’nin sunmuş olduğu reformları gerçekleştirip kümelerde hızlıca ilerlemesi gerekmesi gerekiyor.
Murat BEKİROĞLU / RUBASAM Gençlik Kurulu Üyesi
Uluslararası Balkan Üniversitesi Hukuk Fakültesi / Mezun
